İlgili Yazılar
KOOPERATİFİN TÜR DEĞİŞTİRMESİNDE UYULACAK USUL VE ESASLAR
Soner ALTAŞ/Dr., Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Başmüfettişi
1.Giriş
Kooperatiflerin, tür değiştirme yoluyla hukuki şekillerini değiştirmeleri mümkündür. Tür değiştirme, kooperatifin hukukî ve ekonomik bütünlüğü bozulmadan, tasfiye edilmeksizin başka bir ticaret şirketi türüne dönüştürülmesidir.
Yeni türe dönüştürülen şirket, kooperatifin devamı sayılır. Türk Ticaret Kanunu, sermaye şirketlerinin ve şahıs şirketlerinin serbestçe kooperatife dönüştürülmesine imkan tanımışken; kooperatifin ancak bir sermaye şirketine, yani, anonim şirket, limited şirket veya sermayesi paylara bölünmüş komandit şirkete dönüşmesine izin vermiştir. Bu bağlamda, sermaye şirketleri olan anonim, limited ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler ile şahıs şirketleri olan kollektif ve komandit şirketler kooperatife dönüştürülebilir. Bir kooperatif de anonim, limited ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirkete dönüştürülebilir. Ancak, kooperatifin bir kollektif ya da komandit şirkete dönüştürülmesi mümkün değildir 2.
Kooperatiflerin tür değiştirmesine 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu 3 (TTK 4 )’nun 180 ilâ 190’ıncı maddeleri uygulanır. Tür değiştirmenin hukuken geçerlilik kazanabilmesi için anılan maddelerde emredilen bazı aşamaların takip edilmesi ve birtakım belgelerin düzenlenmesi gerekir.
İşte bu çalışmada, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu uyarınca kooperatiflerin tür değiştirmesinde uyulması gereken esaslar ve takip edilecek aşamalar ile düzenlenmesi ve tescil esnasında ticaret sicili müdürlüğüne verilmesi zorunlu olan belgeler üzerinde durulmaktadır.
2.Kooperatifin Tür Değiştirmesinde Takip Edilecek Aşamalar Ve Düzenlenecek Belgeler
TTK’nın 134 ilâ 194’üncü maddelerinde yer alan, dolayısıyla tür değiştirmeyi de içeren, yapı değişikliğine ilişkin hükümler, genel norm ve üst norm özelliğine sahiptir. TTK’nın 134’üncü maddesinin ikinci fıkrasındaki “Diğer kanunların, bu Kanunun 135 ila 194 üncü maddelerine aykırı olmayan hükümleri saklıdır.” hükmü,TTK düzenlemelerine üst norm kuvveti vermektedir5. Bu bağlamda, TTK’ya göre tür değiştirmede takip edilmesi gereken aşamalar ve düzenlenecek belgeler aşağıda ayrı ayrı izah edilmiştir.
2.1. Yeni Türün Kuruluşuna İlişkin Belgelerin Hazırlanması
TTK’nın m.184/f.1 hükmü gereği, tür değiştirmede, yeni türün kuruluşuna ilişkin hükümler uygulanır. Örneğin; kooperatif anonim şirkete dönüştürülecekse, anonim şirketin kuruluşu için öngörülen hükümlere uyulur ve bu kapsamda öncelikle anonim şirketin kuruluş esas sözleşmesi hazırlanır. Ancak, sermaye şirketlerinde ortakların asgari sayısına, ayni sermaye konulmasına ve kurucuların şirket sözleşmesini imzalamalarına ilişkin hükümler uygulanmaz.
2.2. Tür Değiştirme Planının Düzenlenmesi
Kooperatifin tür değiştirmesi, yazılı geçerlilik şartına tabi olan bir plan vasıtasıyla gerçekleşir. Bu plan, tür değiştirmeye ilişkin temel esasları belirler.
Ancak, tür değiştirme planı, sürecin başlaması için gerekli bir işlem olmakla birlikte, tek başına tür değiştirmenin gerçekleşmesi sonucunu doğurmaz.
Bu planın ayrıca yeni türün sözleşmesi ile birlikte kooperatifin genel kurulu tarafından onaylanması gerekir.
Bu nedenle, tür değiştirecek kooperatifin yönetim kurulu tarafından bir tür değiştirme planı düzenlenir. Tür değiştirme planı;
- a) Kooperatifin tür değiştirmeden önceki ve sonraki ticaret unvanını, merkezini ve yeni türe ilişkin ibareyi,
- b) Yeni türün şirket sözleşmesini,
- c) Ortakların tür değiştirmeden sonra sahip olacakları payların sayısını, cinsini ve tutarını veya tür değiştirmeden sonra ortakların paylarına ilişkin açıklamaları içerir.
2.3. Tür Değiştirmede Ara Bilanço Çıkarılması
TTK’nın m.184/f.2 hükmü gereği, bilanço günüyle tür değiştirme raporunun düzenlendiği tarih arasında altı aydan fazla zaman geçmişse veya son bilançonun çıkarıldığı tarihten itibaren şirketin malvarlığında önemli değişiklikler meydana gelmişse ara bilanço çıkarılır.
Ara bilançoya yıllık bilançoya ilişkin hüküm ve ilkeler uygulanır. Yani, ara bilânço yıllık bilânçonun tâbi olduğu hüküm ve ilkelere göre düzenlenir. Ancak, ara bilanço için;
- a) Fizikî envanter çıkarılması gerekli değildir;
- b) Son bilançoda kabul edilen değerlemeler, sadece ticari defterdeki hareketler ölçüsünde değiştirilir; amortismanlar, değer düzeltmeleri ve karşılıklar ile ticari defterlerden anlaşılmayan işletme için önemli değer değişiklikleri de dikkate alınır.
2.4. Tür Değiştirme Raporunun Hazırlanması
Tür değiştirme raporu, tür değiştiren kooperatifin ortaklarını bilgilendirmeye hizmet eden bir belgedir. TTK’nın m.186/f. 1 hükmü gereği, tür değiştirecek kooperatifin yönetim kurulu tür değiştirme hakkında yazılı bir rapor hazırlamakla yükümlüdür. Tür değiştirme raporunda;
- a) Tür değiştirmenin amacı ve sonuçları,
- b) Yeni türe ilişkin kuruluş hükümlerinin yerine getirilmiş bulunduğu,
- c) Yeni şirket sözleşmesi,
- d) Tür değiştirmeden sonra ortakların sahip olacakları paylara dair değişim oranı,
- e) Varsa ortaklar ile ilgili olarak tür değiştirmeden kaynaklanan ek ödeme ile diğer kişisel edim yükümlülükleri ve kişisel sorumluluklar,
- f) Ortaklar için yeni tür dolayısıyla doğan yükümlülükler hukuki ve ekonomik yönden açıklanır ve gerekçeleri gösterilir.
Tür değiştirme raporu düzenlenmesine dair bu yükümün amacı, tür değiştiren kooperatifin ortaklarına somut olaydaki tür değiştirmeye ilişkin ve bu dönüşümü tanımlayan bilgi verilmesini sağlamaktadır6 .
2.5. Kooperatifin Sermayesinin ve Özvarlıklarının Tespit Ettirilmesi
Ticaret Sicili Yönetmeliği’nin 130’uncu maddesi gereği, tür değişikliği yapan şirketin sermayesinin ödenip ödenmediğinin, karşılıksız kalıp kalmadığının, şirket özvarlığının tespitinin ve şayet şirketin tapu, gemi ve fikri mülkiyet sicilleri ile benzeri sicillerde kayıtlı malvarlığının bulunması halinde bunların gerçeğe uygun değerlerinin yeminli mali müşavir veya serbest muhasebeci mali müşavire raporu ya da tür değiştiren şirket denetime tabi ise denetçiye tespit ettirilmesi ve bu tespitlere ilişkin rapor düzenletilmesi gerekmektedir.
Anılan hükmü, 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nun 63’üncü maddesi ışığında, kooperatif varlığının karşılıksız kalıp kalmaması olarak dikkate almak gerekir.
Bu itibarla, tür değişikliği yapan kooperatifin sermayesinin ödenip ödenmediğinin, kooperatif varlığının karşılıksız kalıp kalmadığının (kooperatif mevcudunun borçlarını karşılayıp karşılayamadığının), kooperatif özvarlığının tespitinin ve şayet kooperatifin tapu, gemi ve fikri mülkiyet sicilleri ile benzeri sicillerde kayıtlı malvarlığının bulunması halinde bunların gerçeğe uygun değerlerinin yeminli mali müşavir veya serbest muhasebeci mali müşavire raporu ya da tür değiştiren kooperatif bağımsız denetime tabi ise denetçiye tespit ettirilmesi ve bu tespitlere ilişkin rapor düzenletilmesi gerekir.
2.6. Tür Değiştirmeye İlişkin Belgelerin Ortakların Bilgisine ve İncelemesine Sunulması
Tür değiştiren kooperatif;
- a) Tür değiştirme planını,
- b) Tür değiştirme raporunu,
- c) Son üç yılın finansal tablolarını, varsa ara bilançoyu,
genel kurulda karar alınmasından otuz gün önce merkezinde ortakların incelemesine sunar.
Kooperatif, ayrıca, ortakları, uygun bir şekilde inceleme haklarının bulunduğu hususunda bilgilendirir. İsteyen ortaklara anılan belgelerin kopyaları bedelsiz verilir.
2.7. Kooperatif Genel Kurulu Tarafından Tür Değiştirme Kararı Alınması
Tür değiştirme sürecinin tamamlanması bakımından TTK’nın öngördüğü bir diğer aşama, tür değiştirme planının ve yeni şirket türünün sözleşmesinin genel kurulca onaylanmasıdır.
Tür değiştirme kararı, tür değiştirmenin hukuken gerçekleştirilmesinin en önemli aşamasını oluşturur. “Tür değiştirme kararı” ile kastedilen, tür değiştirme planının genel kurul tarafından onaylanması sonucunda elde edilen karardır7 .
Bu itibarla, TTK, kooperatifin yönetim kurulunu, tür değiştirme planını genel kurula sunmakla yükümlü kılmıştır.
Kooperatiflerde tür değiştirme kararı, diğer bir ifadeyle tür değiştirme planı ve yeni türün şirket sözleşmesi:
- Ortakların en az üçte ikisinin temsil edilmeleri şartı ile, genel kurulda mevcut oyların çoğunluğuyla,
- Ek ödeme, diğer kişisel edim yükümlülükleri veya kişisel sorumluluk getiriliyorsa veya bu yükümlülükler veya sorumluluklar genişletiliyorsa, kooperatifte kayıtlı ortaklarının üçte ikisinin olumlu oyuyla onanır.
2.8. Tür Değiştirmenin Tescil ve İlan Ettirilmesi
Tür değiştirme planının kooperatifin genel kurulu tarafından onaylanması, tür değiştirmeyi hukuken gerçekleştirmez. Onay, tür değiştirmeye hazırlık aşamalarından sadece biridir; onay tescile başvurabilmenin şartıdır. Tür değiştirme tescil ile gerçekleşir, yani hukuken geçerli hâle gelir.
Bu nedenle, tür değiştiren kooperatifin yönetim kurulu tarafından tür değiştirmenin ve yeni şirketin sözleşmesinin tescil ettirilmesi gerekir. Tür değiştirme tescil ile hukuki geçerlilik kazanır. Tür değiştirme kararı ayrıca Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde ilan edilir.
- Kooperatifin Tür Değiştirmesinin Tescili İçin Ticaret Siciline Verilecek Belgeler
Ticaret Sicili Yönetmeliği’nin 130’uncu maddesi gereği, tür değiştirmenin tescili için, tescil başvurusu ekinde aşağıdaki belgeler ticaret sicili müdürlüğüne verilir:
- a) Tür değiştirme planı
- b) Tür değiştirme planının kabulüne ilişkin genel kurul kararının noter onaylı örneği
- c) Kooperatifin yönetim kurulu tarafından hazırlanan tür değiştirme raporu
ç) Bağımsız denetime tabi kooperatiflerde denetçi tarafından, diğer kooperatiflerde ise yönetim kurulu tarafından onaylanmış son bilanço ve gerektiğinde ara bilanço.
- d) Yeni türün kuruluşuna ilişkin gerekli belgeler.
- e) Tür değişikliği yapan kooperatifin sermayesinin ödenip ödenmediğinin, kooperatif varlığının karşılıksız kalıp kalmadığının, kooperatif özvarlığının tespitinin ve şayet kooperatifin tapu, gemi ve fikri mülkiyet sicilleri ile benzeri sicillerde kayıtlı malvarlığının bulunması halinde bunların gerçeğe uygun değerlerinin tespitinin yapıldığı yeminli mali müşavir veya serbest muhasebeci mali müşavir raporu ya da tür değiştiren kooperatif bağımsız denetime tabi ise denetçinin bu tespitlere ilişkin raporu.
- f) Tür değiştiren kooperatifin tapu, gemi ve fikri mülkiyet sicilleri ile benzeri sicillerde kayıtlı bulunan mal ve haklarının listesi, bunların kayıtlı olduğu siciller ile söz konusu mal ve hakların ilgili sicillerdeki kayıtlarına ilişkin bilgileri içeren beyan.
- g) Bakanlık veya diğer resmi kurumların iznine veya uygun görüşüne tabi olunması halinde bu izin veya uygun görüş yazısı.
- Özet Ve Sonuç
Kooperatiflerin tür değiştirmesinde; yeni türün kuruluşuna ilişkin belgelerin hazırlanması; tür değiştirme planının ve raporunun düzenlenmesi, kooperatifin sermaye ve varlıklarının tespit ettirilmesi, tür değiştirme planı ile raporunun, son üç yılın yılsonu finansal tabloları ile yıllık faaliyet raporlarının, varsa ara bilançonun ortakların incelemesine sunulması, tür değiştirme kararının alınması ve bu kararın ticaret siciline tescil ile ilan ettirilmesi gerekir.
Kooperatifin tür değiştirmesinin hukukî geçerlilik koşullarından en önemlisi tür değiştirme planının ve yeni şirket türünün sözleşmesinin genel kurulca onaylanmasıdır. Tür değiştirme tescil ile gerçekleşir, yani hukuken geçerli hâle gelir. Bu yönleriyle, kooperatifin tür değiştirmesi birtakım aşamalardan geçilmesini ve bazı belgelerin düzenlenmesini gerektirmekte olup; hukuken geçerli bir tür değiştirme için kooperatif yönetim kurulunun anılan usul ve yükümlülüklerle eksiksiz uyması hem kendilerinin hem de ortakların menfaatine olacaktır.
Kaynakça :
Altaş, Soner (2019). Kooperatifler Yönünden Tür Değiştirme Modeline Genel Bir Bakış. Karınca Dergisi, Y.85, S.996, s.21-25
Göktürk, Kürşat (2013).Türk Ticaret Kanununa Göre Ticaret Şirketlerinin Birleşme Süreci ve Bazı Sorunlar. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.17, S.1-2, s.631-662.
T.C. Yasalar (14.02.2011) 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu, Ankara: Resmi Gazete (27846 sayılı)
T.C. Yönetmelikler (27.01.2013) Ticaret Sicili Yönetmeliği, Ankara: Resmi Gazete (28541 sayılı)
Komisyon Raporu : Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu, Esas No:1/324, TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:23, Yasama Yılı:2, S.Sayısı:96, Nr.112
1-Bu çalışmada belirtilen görüşler yazarına ait olup, çalıştığı Kurumunu bağlamaz.
2) Altaş, Soner, Kooperatifler Yönünden Tür Değiştirme Modeline Genel Bir Bakış, Karınca Dergisi, S.996, 2019, s.24-25.
3) 14 Şubat 2011 tarih ve 27846 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
4) Çalışmamızda, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu için “TTK” kısaltması kullanılmıştır. 5) Göktürk, Kürşat, Türk Ticaret Kanununa Göre Ticaret Şirketlerinin Birleşme Süreci ve Bazı
6) Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu
7) Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu Esas No: 1/324, S. Sayısı: 96
Kaynak: Karınca şubat/2020-998 sayı
