İlgili Yazılar
TÜRKİYE SU ÜRÜNLERİ KOOPERATİFLERİNDE ÜST ÖRGÜTLENME
(İstanbul Bölgesi Su Ürünleri Kooperatifleri Birliği Örneği)
Kadir DOĞAN/İstanbul Üniversitesi, Su Bilimleri Fakültesi E-mail: kadogan@istanbul.edu.tr
1.Giriş
Kooperatiflerde üst örgütlenme, birim kooperatiflerin tek başlarına yapamadıkları veya birlikte yapmalarında yarar bulunan işleri ekonomik ve sosyal güçlerini bir araya getirerek, aşağıdan yukarıya doğru, piramit biçiminde dikey olarak örgütlenmesidir (Mülayim, 1992, Arpa, 2015, Doğan 2017)
1163 sayılı Kooperatifler Kanunu kooperatiflerin dikey örgütlenmesine olanak sağlayarak kooperatiflerin güç birliğinde olmasını kolaylaştırmıştır. Kooperatifler, ortakları arasındaki yardımlaşma, dayanışma ve güç birliğini artırmak amacıyla aynı üretim sektöründeki kooperatiflerle bir araya gelerek birlikler şeklinde ve birliklerin aynı amaçla bir araya gelerek merkez birliklerini oluşturmuşlardır.
Ülkemizde Tarım ve Orman Bakanlığı 2019 yılı sonu verilerine göre 563 birim su ürünleri kooperatifi, 17 su ürünleri kooperatifi bölge birliği ve 1 su ürünleri kooperatifi merkez birliği bulunmaktadır (TOB-TRGM, 2020). İstanbul, bulunduğu tarihi ve coğrafi konumundan dolayı sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik bakımından önemli bir yerleşim yeridir.
İstanbul Kuzeyinde Karadeniz, Güneyinde Marmara Denizi ve şehri ikiye bölen İstanbul Boğazının her iki yakasında yer alan idari açıdan 32 ilçeye sahip üç tarafı denizlerle çevrili bir yarım ada konumundadır. Bu açıdan yüksek balıkçılık potansiyeline sahiptir ve balıkçılığı geliştirmek için 32 ilçenin 21’inde kurulmuş ve faaliyetine devam eden 47 su ürünleri kooperatifi bulunmaktadır.
Bu çalışmada, İstanbul balıkçılığı, su ürünleri kooperatifleri ve kooperatiflerin üst örgütlenme biçimleri analiz edilecektir. Çalışma 2019 yılı içerisinde İstanbul ili su ürünleri kooperatiflerinin bulunduğu 21 ilçe ve kooperatiflerin bağlı olduğu limanlar ziyaret edilerek gerekli bilgiler kooperatif yöneticileri ile yüz yüze görüşülerek orijinal veriler elde edilmiştir. Elde edilen bulgular doğrultusunda mevcut su ürünleri kooperatiflerinin üst örgütlenmeye bakış açıları ve örgütlenme biçimleri ve İstanbul Bölgesi Su Ürünleri Kooperatifler Birliği’nin çalışmaları analiz edilecektir.
- Türkiye’de Su Ürünleri Kooperatiflerinin Mevcut Durumu
Türkiye’de balıkçılık potansiyelini değerlendirmek, geliştirmek ve balıkçılık organizasyonunu yapabilmek için 1942 yılı sonlarında Halk Bankası öncülüğünde Ticaret Bakanlığı görevlendirilmiştir. Halk Bankası girişimleri sonucu ilk kooperatif 3 Mart 1943 tarihinde İcra Vekilleri Heyeti (Bakanlar Kurulu) onayınca İstanbul Balık Avcıları İstihsal ve Kredi Satış Kooperatifi kurulmuş ve kooperatifin ilk ortağı zamanın Cumhurbaşkanı İsmet İnönü olmuştur (Özbilge, 1946; Arısoy, 1965; Arpa, 2015; Doğan, 2017).
Kooperatifçilik hareketi ile 1943-1951 yılları arasında balıkçılık potansiyelinin ve kaynağın yoğun olduğu illerde su ürünleri kooperatifleri faaliyete geçmiştir. İlk kurulan ve faaliyetlerine başlayan kooperatifler arasında, 6 kooperatif ile Trabzon, 4 kooperatif ile İstanbul, 3’er kooperatif ile Balıkesir, Çanakkale ve Ordu illeri balıkçıların kooperatifleşmesi konusunda öncü iller olmuşlardır. Ülke düzeyinde ilk kurulduğu 1943 yılında bir adet olan su ürünleri kooperatif sayısı, 1965 yılında 36, 1967 yılında 44, 1969 yılında 88 ve 1970 yılında ise 112 seviyesine ulaşmıştır (Uras, 1972; Arpa, 2015; Doğan, 2017).
Balıkçılık kooperatiflerinde esas örgütlenme konusundaki bilinçlenme ve kooperatif kuruluşu sayısındaki rakamsal artışlar öncelikle 1969 yılında 1163 sayılı Kooperatifler Kanununun çıkması 1971 yılında ise 1380 sayılı Su Ürünleri Kanununun çıkması ile gerçekleşmiştir. Adı geçen kanunların yürürlüğe girmesiyle birlikte ülkemizdeki birim kooperatifler ve üst örgütlenmede artışlar kaydedilmiştir.
Türkiye’de günümüzde bütün coğrafi bölgelerimizde iç sularda ve denizlerde avcılık, yetiştiricilik faaliyetinde bulunmak amacıyla organize olmuş ve örgütlenmiş 68 ilde, Tarım ve Orman Bakanlığı, Tarım Reformu Genel Müdürlüğü 31.01.2020 tarihi verilerine göre 563 su ürünleri birim kooperatif, kooperatiflere ortak 30.362 balıkçı, 17 kooperatif bölge birliği ve birliğe ortak 229 birim kooperatif ve 14.284 ortak balıkçı bulunmaktadır. Ayrıca birim kooperatiflerin belirli bir seviyeye ulaşması sonucu dikey örgütlenme ile kooperatif bölge birlikleri ve merkez birliği şeklinde örgütlenmişlerdir. 196 birim kooperatifin ve 14 bölge birliğinin örgütlenmesi sonucu 1 merkez birliği bulunmaktadır (TOB-TRGM, 2020).
- İstanbul Su Ürünleri Kooperatifleri
İstanbul, Avrupa ile Asya kıtaları arasında köprü görevi gören Marmara Denizi’ne kıyısı olan ve İstanbul Boğazı boyunca uzanmış sanayi, ticaret, ulaşım, tarihi ve kültürel zenginliklere sahip bir metropoldür.
İstanbul sahip olduğu 15,5 milyonluk nüfusu (TÜİK, 2020) ile dünyada birçok ülkeden fazla nüfusa sahip, Türkiye’deki ekonomik şirketlerin yaklaşık üçte birini, milli gelirin yaklaşık %27’sini, dış ticaretin %55’ini gerçekleştiren bir mega kenttir (Avdagiç, 2020)
İstanbul sadece ekonomisiyle değil, hizmet sektörü, bilim ve teknoloji kuruluşları, sanat ve kültür hareketleri ile de ülkemizin yurt dışına açılan penceresi konumundadır.
İstanbul bu özelliklerinin yanında coğrafi konumu bakımından balıkçılığın en önemli merkezlerinden biridir. Türkiye’nin en modern, işlem hacmi en yüksek balık haline, toplam balıkçı teknelerinin %15.0’ine sahiptir (BSGM, 2020).
Ayrıca ülkemizde kurulu bulunan toplam su ürünleri kooperatiflerinin %8,4’üne ortak balıkçı sayısının da %10,8’ine sahiptir (Doğan, 2018).
İstanbul, mevcut balıkçılık potansiyeli ve sayısından dolayı balıkçılık örgütlenmesine önem vermiş bir il konumundadır. İstanbul ili su ürünleri kooperatiflerinin ilçelere göre dağılımları yıllar itibariyle Tablo 2’de verilmiştir.
Toplam kooperatif sayısı 2002 yılı verilerine göre 34 kooperatif ve kooperatiflere ortak balıkçı sayısı 2.427 (Timur ve Doğan, 2003) iken yıllara göre artışlar kaydedilmiştir.
Toplam kooperatif ve balıkçı ortak sayıları sırası ile 2012 yılında 52 kooperatif ve 3.959 balıkçı ortağı, 2016 yılında 49 kooperatif ve 3.696 balıkçı, 2017 yılında 48 kooperatif ve 3.716 balıkçı ve 2019 yılı sonunda ise 47 kooperatif ve 3.700 balıkçı ortağı bulunmaktadır (İstanbul.tarimorman.gov.tr, Doğan, 2017, Doğan, 2018).
İstanbul’da örgütlenmiş balıkçılık faaliyetinde bulunan kooperatiflerin dağılımları ilçelerin coğrafi yapısı ve balıkçılık potansiyeline göre değişiklik göstermektedir.
Toplam 47 kooperatifin ilçelere göre dağılımında 8 kooperatif ve 879 balıkçı ortağıyla Sarıyer ilçesi ilk sırada gelmektedir.
Sarıyer ilçesini 6 kooperatif ve 416 balıkçısıyla Beykoz, 4 kooperatif ve 246 balıkçısıyla Adalar, 3 kooperatif ve 201 balıkçısıyla Fatih, 3 kooperatif ve 199 balıkçısıyla Büyükçekmece, 3 kooperatif ve 149 balıkçısıyla Kadıköy, 3 kooperatif ve 161 balıkçısıyla Üsküdar ilçeleri takip etmektedir.
Bir kooperatif ve 40 balıkçısı ile ilçeler arasında Beşiktaş ve 38 balıkçı ortağıyla Eyüp ilçeleri son sıralarda yer almaktadır (Doğan, 2018).
- Su Ürünleri Kooperatiflerinin Üst Örgütlenmesi
Su ürünleri kooperatiflerinde dikey örgütlenme ve kooperatif birlikleri oluşturulması ile ilgili maddelere 1163 sayılı Kooperatifler Kanun’da yer verilmektedir. Kooperatif örgütlenmesiyle ilgili kooperatifler kanununun 70’inci maddesinde, kooperatiflerin müşterek menfaatlerini korumak, amaçlarını gerçekleştirmek için iktisadi faaliyette bulunmak, faaliyetlerini koordine etmek ve denetlemek, dış memleketlerle olan münasebetlerini düzenlemek, kooperatifçiliği geliştirmek ve eğitim yapmak, kooperatifçilik konularında tavsiyelerde bulunmak gibi hizmetlerin yerine getirilmesi için, kooperatif birlikleri, kooperatifler merkez birlikleri ve Türkiye Milli Kooperatifler Birliği kurulur, ifadesi yer almaktadır. Kanunun 71’inci maddesinde ise kooperatif bölge birliklerinin kuruluşuna yer vermiştir. Aynı kanunun 72. maddesinde, konuları aynı veya birbiriyle ilgili nitelikte olan 7 veya daha çok kooperatif tarafından birlikler kurulabileceği anasözleşmelerinde tesbit edilebilir, şeklinde ifade edilerek kooperatif bölge birlikleri oluşturulmuştur.
Aynı kanunun ek maddesinde ise aynı bölgede aynı çalışma konularında birden fazla kooperatif birliği kurulamaz, hükmü yer almaktadır.
O yüzden bakanlık tarafından belirlenen bölgelerde sadece tek kooperatif bölge birliği kurulabilmektedir.
Ülkemizde su ürünleri kooperatifleri de 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu kapsamında bulundukları bölgelerde birim kooperatifler amaçları doğrultusunda bir araya gelerek örgütlenmiş ve su ürünleri bölge birliği oluşturmuşlardır.
Su ürünleri kooperatiflerinde birlik kurmanın amacı, ortak kooperatiflerin su ürünlerini değerlendirme ve pazarlama konularındaki müşterek menfaatlerini korumak, bu hususta iktisadi faaliyette bulunmak, faaliyetlerini koordine etmek ve denetlemek, dış memleketlerle olan münasebetlerini düzenlemek, kooperatifçiliği geliştirmek ve ihtiyaç duyulan hususlarda eğitimlerine yardımcı olmaktır.
Bu amaçla ülke düzeyinde su ürünleri kooperatifleri de öncelikle birim kooperatifi, aynı bölgede faaliyet gösteren birim kooperatifleri bölge birliği, bölge birlikleri de dikey örgütlenerek merkez birliğini kurarak dikey örgütlenmeyi gerçekleştirmişlerdir.
- Su Ürünleri Kooperatifleri Bölge Birlikleri
Kooperatiflerin bağlı olduğu 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu ve kooperatif anasözleşmesi doğrultusunda amaçlarını gerçekleştirebilmek amacıyla birim kooperatifler yasalar çerçevesinde örgütlenerek bölge birliklerini kumuşlardır.
Türkiye’de 2019 yılı sonu verilerine göre 563 birim kooperatiften %40,9’u üst örgütlenmeye olumlu bakarak 17 Su Ürünleri Kooperatifleri Bölge Birliği kuruluşunu gerçekleştirmişlerdir (tarim.gov.tr, 2020).
Not. Tarım ve Orman Bakanlığı tarımsal örgütlenme tablosunda 17 Su Ürünleri Bölge Birliği gözükmesine rağmen 1968 yılında kurulan Marmara Bölgesi Su Ürünleri Kooperatifleri Birliği 2014 yılında tasfiye genel kurulu yaparak faaliyetini sonlandırmıştır.
Ancak tasfiye işlemi devam ettiğinden tabloda faal olarak gözükmektedir.
Türkiye’de günümüzde su ürünlerinde örgütlenmesini tamamlayan ve faal olarak işlevini sürdüren 16 su ürünleri bölge birliği bulunmaktadır.
- İstanbul Bölge Birliği ve Birliğe Bağlı Kooperatifler
İstanbul, balıkçılık açısından ülkemizdeki öncülüğünü kooperatiflerin dikey olarak örgütlenmesinde de göstermiştir.
İstanbul’da ilk su ürünleri kooperatifleri bölge birliği olarak Marmara Bölgesi Su Ürünleri Kooperatifleri Birliği 24.12.1968 yılında kurulmuştur (Ticaret Sicil Gazetesi, Arpa, 2015).
Birlik sadece İstanbul’daki kooperatiflere değil Marmara Bölgesi’ndeki kooperatif ve balıkçılara hizmet vermiştir.
Birlik, 1163 sayılı Kooperatifler Kanununun (Ek: 6/10/1988 – 3476/17 md. ilgili bakanlık tarafından bölgeler belirlendiği takdirde, bu bölgelerde aynı çalışma konularına sahip birden fazla kooperatif birliği kurulamaz) ilgili ek maddesi gereği 2014 yılında yaptığı genel kurulda tasfiye kararı almış ve işlemine son vermiştir.
Ancak alınan tasfiye kararı sonrasında tasfiye işlemi sonuçlandırılamamış, tasfiye işlemleri günümüzde de devam etmektedir ve bakanlığın tarımsal örgütlenme tablosunda sayısal olarak yer almaktadır.
Burada ülkemizin balıkçılık ve su ürünleri kooperatifi sayısı bakımından öncü olan İstanbul ilindeki S.S. İstanbul Bölgesi Su Ürünleri Kooperatifler Birliği’nin çalışmaları, bünyesinde bulunan kooperatiflere ve balıkçılığa yaptığı, yapmakta olduğu işlevler değerlendirilmektedir.
S.S. İstanbul Bölgesi Su Ürünleri Kooperatifler Birliği 1980 yılında bölgedeki su ürünleri kooperatiflerinin bir araya gelerek oluşturdukları birliktir. Birlik ilk kurulduğunda adı İstanbul Bölgesi Su Ürünleri Üretim ve Değerlendirme Kooperatifler Birliği iken 06.02.1991 yılında yapılan genel kurulda alınan karar sonrası adı değiştirilmiştir (Ticaret Sicil Gazetesi).
İstanbul ilinde, günümüzde Karadeniz, Marmara Denizi ve İstanbul Boğazına kıyısı olan 21 ilçe sınırlarında kurulmuş ve balıkçılık faaliyetinde bulunan 47 su ürünleri kooperatiflerinden dikey örgütlenmeye olumlu bakan (%70,8)’inin bölge birliğine katıldığı, ortak olan 34 kooperatif içerisinde 2.440 balıkçının örgütlenme içerisinde faaliyet gösterdiği saptanmıştır.
1163 sayılı Kooperatifler Kanununun açık kapı ilkesi ile gönüllü olarak kooperatife girip çıkması sağlandığından bölge birliğine ortaklık ve ortaklıktan çıkışlar gerçekleşmiştir.
Bu yüzden birliğe ortak olan kooperatif sayısı yıllar öncesinde 38 iken günümüzde 34’e düşmüştür.
Kooperatiflerde birliğe kaydolma oranlarının yıllara göre değiştiği ve bu oranların; 19801989 yılları arasında %23,5, 1990-1999 yılları arasında %17,6, 2000-2009 yılları arasında %38,3 ve 2010 ve sonraki yıllarda ise %20,6 oranında olduğu saptanmıştır. Birliğe bağlı kooperatiflerin ortak olma tarihleri ve ortak sayıları listesi Tablo 4’de verilmiştir. İstanbul Bölgesi Su Ürünleri Kooperatifler Birliği 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu kapsamında genel kurulda yapılan seçim sonrası yöneticiler görevlendirilmektedir.
Bölge birliğine bağlı farklı birim kooperatif yöneticilerinden 5 yönetim kurulu üyesi, 3 de denetim kurulu üyesi olmak üzere 8 yönetici görev yapmaktadırlar. Yönetim kurulu üyeleri genel kuruldan aldıkları yetkilerle kuruluş amacını gerçekleştirmek ve ortakların ekonomik çıkarları için merkezi ve yerel resmi kurum ve balıkçılarla çeşitli faaliyetler düzenleyerek çalışmalarına devam etmektedir. Birlik kooperatifçilik, yönetim ve balıkçılık konularında ortaklarının amaçları doğrultusunda kamu ve sivil toplum örgütleri ile çalıştay ve toplantılar yapmaktadır.
Yapılan toplantı ve çalıştaylar ise; Strateji ve Eylem Planlaması Çalıştayı, Türkiye Balıkçılığının Sorunları ve Çözüm Önerileri Çalıştayı, 5/1 Numaralı Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen Tebliğ Çalıştayı, Balıkçı Barınakları Yönetimi ve İşletilmesi Çalıştayı, Marmara Denizi ve Batı Karadeniz’de Balıkçının ve Balığın Geçmişi Ne Oldu? Geleceği Ne Olacak Çalıştayı vb. gibi etkinliklerdir.
Merkezi yönetim, yerel yönetim ve akademik çevrelerle yapılan etkinliklerde, hem kooperatif yöneticisi ve kooperatif ortaklarını güncel bilgilerle donatmak, eğitmek ve bilgi sahibi yapmak konusunda olumlu geri dönüşler yaşanmıştır. Yapılan resmi ve bilimsel çalışmalarda, öncelikle birliğe bağlı balıkçı kooperatifleri ve ortaklarının yapısal, idari, hukuksal, balıkçılık yönetimi vb. gibi sorunlarına çözüm odaklı eğitim ve bilgilendirme çalışmaları yapılmıştır. Çalışmaların sonucunda kooperatiflerin ve balıkçıların sorunlarına çözüm bulmaya çalışmakta ve elde edilen bulgular raporlar halinde ilgili kurumlara sunulmaktadır.
- Sonuç
Doğal kaynakların git gide tahrip olduğu günümüzde balıkçılık potansiyelinin en iyi ve ekonomik şekilde toplum yararına kullanılması, sürdürülebilir bir şekilde yönetilmesi için örgütlenmenin ve kooperatifçiliğin öne çıkarılması gerekmektedir. Bu açıdan ülkemizde kaynağın olduğu her bölgede örgütlenmiş su ürünleri kooperatiflerinin balıkçılık potansiyelini değerlendirmek, geliştirmek ve ekonomik kazancını ortakları ve halk yararına kullanabilmek için yasalar çerçevesinde çalışmalarına olanak sağlanmalıdır. Su ürünleri birim kooperatifleri, bölge birlikleri ve merkez birliği şeklinde dikey olarak örgütlenmişlerdir.
Örgütlenen üreticiler öncelikle doğal kaynağı korumak, ekonomik su ürünleri stokların korunması ve sürdürülebilir şekilde işletilmesini, tüketicilere ucuz su ürünü sağlayarak ortaklarının ekonomik seviyelerini yükseltmek açısından çaba göstermelidirler. Balıkçılık, üretimden pazarlamaya kadar çeşitli risklerle karşı karşıyadır. Riskleri ve olumsuzlukları gidermek için kooperatiflerin ticari işletme kurallarına göre yönetilmesi, balıkçıların balık stoklarının yönetiminde sorumluluk ve söz sahibi olacak organizasyon yapısına sahip olmaları gerekir.
Bu yetkinliğe sahip olmanın yasal olarak tek şartı da kooperatifler şeklinde örgütlenerek birlik oluşturmadır. Balıkçıların, üreticilerin ve kooperatiflerin varsayılan olumsuzluklardan sıyrılabilmeleri sivil toplum örgütü olarak kooperatifler çatısı altında örgütlenmeleri şeklinde özetlenebilir. Bu bakımdan incelenen İstanbul Bölgesi Su Ürünleri Kooperatifleri Birliği olabilecek risklere karşı örgütlü olarak öncelikle kooperatif yöneticileri ve tüm kooperatif ortaklarına yönelik çalışmalar yapmaktadırlar. Kooperatiflerin yönetimde daha başarılı olabilmesi için ihtiyaç duyduğu kooperatifçilik, balıkçılık, işletmecilik, yönetim ve organizasyon konusunda eğitim faaliyetlerini sürdürmektedirler.
- Teşekkür
Bu çalışma esnasında gerekli bilgileri veren İstanbul ili su ürünleri kooperatifleri ve S.S. İstanbul Bölgesi Su Ürünleri Kooperatifleri Birliği yöneticilerine teşekkür ederim.
Kaynakça
Arısoy, Süleyman (1965), “Balıkçılık Kamu Sektörü Hizmeti ve Balıkçılık Kooperatiflerinin Organizasyonu Problemi”, Karınca Kooperatif Postası, Temmuz 1965, sayı, 343, s 22
Arpa, Hamdi, (2015), Balıkçılık Tarihimizden Notlar, TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası, Özdoğan Matbaası, s 316. Yenimahalle-Ankara
Avdagiç, Şekib. (2020). İstanbul Ticaret Odası (İTO) Başkanı https://www.hurriyet.com.tr/ ekonomi/istanbul-2018de-de-ekonominin-lokomotifi-oldu-41069604). Güncelleme:01.01.2019 – 12:09
BSGM, (2020). Tarım ve Orman Bakanlığı, Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü. https:// www.tarimorman.gov.tr/BSGM/Menu/32/Bilgi-Dokumanlari
Doğan, Kadir ve Timur, Metin (2010), “Balıkçılık sektöründe su Ürünleri Kooperatiflerinin Rolü ve Örgütlenme Yapıları” Ed. Bahri Karlı, Remziye Özel & Fatma Öcal Kara, Türkiye IX. Tarım Ekonomisi Kongresi Kitabı, C:2, s:854-861. 22-24 Eylül, 2010 Şanlıurfa.
Doğan, Kadir (2016). Su Ürünleri Kooperatifçiliğine Genel Bakış, Türk Kooperatifçilik Kurumu Karınca Dergisi, Yıl: 83, Sayı: 959, Sayfa:18-24.
Doğan, Kadir (2017). Su Ürünleri Kooperatiflerinin Türkiye’deki Dünü, Bugünü ve Geleceği. Turkısh Journal of Aquatıc Scıences. 32(1): 21‐34, doi: 10.18864/TJAS201703
Doğan, Kadir (2018). İstanbul İli Su Ürünleri Kooperatiflerinin Ticari Olanakları ve Sorunlarının İncelenmesi. Aquatic Research, 1(4), 180-191. DOI: 10.3153/AR18020
GTHB, (2015). Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı, Tarım Reformu Genel Müdürlüğü Kayıtları (Elden)
GTHB, (2016). Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı. 2016. Tarımsal örgütlenme tablosu http://www.tarim.gov.tr/TRGM//TarimsalÖrgütlenme- Tablosu Erişim: 01.09.2016
GTHBSÜGM (1975). 1973 Yılı Su Ürünleri Kredileri ve Kooperatifleri Araştırması, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Su Ürünleri Genel Müdürlüğü Yayın No: 2, Ankara s. 70
İstanbul Bölgesi Su Ürünleri Bölge Birliği, (2020). http://www.istanbulkooperatiflerbirligi.com/
İstanbul.tarimorman.gov.tr, (2020). İTOM, İstanbul İl Tarım ve Orman Müdürlüğü. https:// istanbul.tarimorman.gov.tr/Sayfalar/Detay.aspx?SayfaId=75
Mülayim, Z. Gökalp (1992). Kooperatif Kuruluşlarda Üst Örgütlenmenin Önemi ve Türkiye’de Sorunları. 24 Aralık 1992 tarihinde İstanbul İktisat Fakültesinde verilen konferansın metnidir.
Özbilge, Hilmi (1946). İstanbul Balık Avcıları Kooperatifi, Karınca Kooperatif Postası. Nisan 1946, Yıl 12, Sayı 112, S.6-7
SÜR-KOOP, (2020). Su Ürünleri Kooperatifleri Merkez Birliği, https://www.sur.coop/ baglibirlikler.aspx
Timur, Metin ve Doğan, Kadir (2003). A Model Study on the Role of Istanbul Fish Cooperatives at Turkish Fisheries. Turkish J. Marine Sciences, C:, S:1, s: 69-80
TOB-TRGM, 2020. Tarım ve Orman Bakanlığı, Tarım Reformu Genel Müdürlüğü, https:// www.tarimorman.gov.tr/TRGM/Link/33/Tarimsal-Orgutlenme-Tablosu
TOBSÜDB. 1982. 1980 Yılı Türkiye Su Ürünleri Kooperatif ve Birlikleri Araştırması, Yayın No. 11, Ankara, 1982, S.40
TÜİK, (2020). Türkiye İstatistik Kurumu. http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=temelist
Uras, Nuran 1972). Kooperatif İstatistikleri, Karınca Kooperatif Postası. Temmuz 1972, Yıl 39, Sayı 472, S.5-10
Kaynak: Karınca mart/2020-999 sayı
